Cropfactor

De cropfactor van een camera blijkt toch keer op keer een bron van verwarring te zijn. Wat is nou die cropfactor? En wat moet je er mee? Nog meer verwarring ontstaat er als men het heeft over een crop lens, of in Nikon termen: een DX lens.

Noot vooraf: probeer op een Canon full frame camera nooit een Canon lens te monteren die specifiek gemaakt is voor de crop sensor camera’s van Canon. Doordat het achterste lensdeel van deze objectieven verder in het camerahuis (de body) liggen, loop je het risico de spiegel van je Canon te ruineren. Bij een Nikon kan je het zonder problemen proberen (zonder dit overigens te kunnen garanderen). Zou je gebruikt willen maken van teleconverters, dan is dat om dezelfde reden ook af te raden bij Nikon DX objectieven, waarbij het achterste lensdeel dan tegen het voorste lensdeel van de converter aan zou komen.

Van analoog naar digitaal

Voordat digitale camera’s hun intrede deden was het meest gebruikte filmformaat een 36 bij 24 millimeter negatief (of dia positief) film. Dit werd ook wel een kleinbeeld film genoemd (alhoewel er strikt genomen ook nog andere formaten kleinbeeld film waren). Toen serieuze digitale fotografie zijn intrede deed, zijn de grotere merken echter niet direct begonnen met de ontwikkeling van een sensor van 36 bij 24 millimeter. Zelfs een destijds revolutionaire, zeer prijzige, professioneel gebruikte Nikon D1 had een sensor die 23.7 x 15.5 millimeter groot was (laten we dat voor het gemak afronden tot 24 bij 16 millimeter).

Waarom deden die fabrikanten dat dan? Alle objectieven die ze al op de plank hadden liggen waren immers gemaakt voor dat kleinbeeld formaat. De reden is vrij eenvoudig. De productie van een kleinbeeld formaat sensor zou destijds dermate veel kosten dat de camera’s helemaal onbetaalbaar zouden worden. En bovendien bleven de objectieven die de fabrikanten al jarenlang produceerden nog steeds prima bruikbaar. Er deed zich echter een eigenaardigheid voor.

Omdat de objectieven eigenlijk in staat waren een groter beeld te belichten dan dat de sensor van de D1 groot was, viel eigenlijk een deel van de belichting weg. De sensor van de camera zat gecentreerd in het beeld van een kleinbeeld film. Zou je in de nabewerking van welke foto dan ook een rand, of meerdere randen weghalen, dan wordt dat wel bijsnijden, of in het Engels “croppen” genoemd. En daar komt de term vandaan. Een DX of cropsensor, cropt eigenlijk een deel van het beeld dat de lens zou kunnen produceren. Niet meer, maar ook niet minder. Houd dit vooral goed vast voor de rest van het artikel: het croppen gebeurt door een kleine(re) sensor te gebruiken, nergens anders door!

Nadat de eerste serieuze (professionele) digitale camera’s hun intrede hadden gedaan, volgden al snel de meer op de consumentenmarkt gerichte exemplaren zoals de Nikon D40. Ook die was voorzien van een DX of crop sensor. Ook die kon gebruik maken van nagenoeg alle objectieven die Nikon in de schappen had staan (waarbij voor AF-D objectieven wel handmatig scherpstellen noodzakelijk was, maar dat is voor dit artikel niet relevant). De concurrentie in deze markt is echter moordend waardoor fabrikanten op zoek gingen naar manieren hun producten goedkoper te produceren.

En de oplossing daarvoor was: we gaan lenzen maken die niet het hele kleinbeeld oppervlakte hoeven te belichten, maar alleen dat deel dat gebruikt wordt door de DX sensor. Die lenzen werden logischerwijs dan ook DX lenzen genoemd, en daarmee is de verwarring alleen maar toegenomen. En zeker vanaf het moment dat de grote cameramerken ook nog eens op de proppen kwamen met fullframe (FX) bodies, die een sensor hadden die wél zo groot waren als de good old kleinbeeld film.

Maar waar ontstaat nu vooral de verwarring?

Het probleem ontstaat vooral bij mensen die een crop sensor camera kopen en geen vergelijkingsmateriaal hebben in de vorm van een ouderwetse analoge kleinbeeld camera, of een full frame camera. Voor hun is hun crop of DX camera hun hele wereld. Zij kennen geen andere sensor (of film) afmetingen en voor hun is het dan eigenlijk ook zinloos om over een cropfactor te praten.

Maar wat is dan eigenlijk die cropfactor?

De oppervlakte van een Nikon FX sensor is 2,32 maal zo groot dan de oppervlakte van een DX sensor. De cropfactor is echter geen 2.32. Dat komt omdat de cropfactor niet gerelateerd is aan de oppervlakte, maar aan de wortel daarvan, en die is 1,52 wat doorgaans afgerond wordt als 1,5 (bij Canon overigens 1,6). Voor de rest van dit artikel hanteer ik dan ook die 1,5 als cropfactor. Bedenk dat als je gaat vergelijken met bijvoorbeeld de Nikon lens simulator, je eigenlijk 1,52 zou moeten gebruiken.

En wat doe je dan met die cropfactor?

Het enige dat je eigenlijk met de cropfactor zou moeten doen (als we het tenminste hebben over wat voor beeld een lens produceert) is een vergelijking maken tussen een DX camera en een FX (of kleinbeeld) camera. En daar gaat het vaak fout. Bij mensen die op een forum (of een Facebook groep) om advies vragen over een aan te schaffen lens voor hun DX camera, kom je dan de wildste dingen tegen.

“Je moet rekening houden met de cropfactor.” Waarom dan? Gaat de vraagsteller dat vergelijken met een fullframe (of analoge kleinbeeld) camera? Meestal niet. Voor de vraagsteller is zijn (of haar, maar voor de rest van artikel ga ik uit van een manspersoon) DX camera zijn wereld. Het enige waarmee hij kan vergelijken is met een DX camera. Dat een 18mm lens op zijn camera een ander beeld zal produceren dan op een fullframe camera zal hem worst zijn.

“Bij een DX lens moet je rekening houden met de cropfactor.” Deze stelling klopt nog minder. DX lenzen zijn geoptimaliseerd (goedkoper geproduceerd, lichter, kleiner) voor een DX camera. Een 35mm DX lens levert op een DX camera exact hetzelfde beeld op (los van mogelijk wat vertekening, lichtafval en dat soort zaken, die nu eenmaal bij ieder objectief anders zullen zijn) dan een 35mm FX lens op dezelfde DX body.

“Een 35mm DX objectief op een DX body levert hetzelfde beeld als een 35mm FX objectief op een FX body”. Klinkt misschien logisch, maar ook dit is onjuist. Nogmaals: de enige vergelijking die je kan maken is door het beeld op de sensor te bekijken. Daar wordt het beeld gecropt. En als je dan per se wilt vergelijken, dan levert een 35mm objectief (waarbij het niet uitmaakt of het een DX of een FX objectief is) een beeld op dat nagenoeg overeenkomt met dat van een 50mm objectief op een FX lens. Niet exact, omdat je daar eigenlijk een 1,52*35=53mm objectief voor zou moeten gebruiken.

Maar hoe kan je dan de cropfactor gebruiken?

Eigenlijk is dat al in de voorgaande alinea (en al eerder in dit artikel) beschreven. Als je per se het beeld op je DX camera wilt vergelijken met het beeld op een fullframe (of analoge kleinbeeld) camera, dan kan je stellen dat “een 35mm lens op een DX body) eenzelfde beeld levert dan een 53mm lens op een FX body”. Net zo goed als dat een 50mm objectief op een DX body eenzelfde beeld oplevert als een 75mm objectief op een FX body. Maar het blijft appels met peren vergelijken, en zolang jouw wereld alleen en uitsluitend een DX wereld is, heeft het hanteren van een cropfactor voor jou eigenlijk geen zin.

En toch is mij gebleken dat ik met dit verhaal genoeg mensen niet kan overtuigen. Ik heb deze tests zelf al meerdere keren uitgevoerd en zou ze graag nog een keer doen maar kan dat (ten dele) niet meer. Waarom niet? Simpel, ik heb geen DX lenzen meer. Ik heb voldoende lenzen (ik laat bewust de FX toevoeging daarbij weg, om de eenvoudige reden dat al deze lenzen evengoed bruikbaar zijn op een DX camera zonder met een cropfactor rekening te moeten houden zolang jouw wereld alleen de DX wereld is), en ik heb zowel FX als DX camera’s. Ik zou een DX lens kunnen lenen, maar er is een veel eenvoudiger manier om aan te tonen dat een DX lens of een FX lens hetzelfde beeld opleveren op een DX body.

Ga naar de Nikon lens simulator en kijk maar eens of er verschil is in het beeld dat een 35mm DX lens op een DX body oplevert, met het beeld van een 35mm FX lens op dezelfde DX body. Ik heb bewust gekozen voor de 35mm brandpuntsafstand omdat die zowel als DX lens, als als FX lens wordt verkocht. Mijn voorspelling (die ik overigens ook al bij de lenssimulator heb gecontroleerd uiteraard) is dat het beeld hetzelfde zal zijn. En voor wie zelf de moeite niet wil nemen naar de resultaten te kijken, of voor het geval de Nikon lenssimulator niet meer online te vinden is, voeg ik de schermafdrukken wel toe.

En als je dan toch bezig bent, kijk dan gelijk eens of je verschil ziet als je de 35mm FX op een DX body vergelijkt met dezelfde 35mm FX lens op een FX body. Mijn voorspelling is dat het beeld behoorlijk anders zal zijn.

En tot slot, kijk eens hoe het beeld van de 35mm (om het even welke) lens er op een DX body uitziet, vergeleken met een 50mm op een FX body. Hier is mijn voorspelling dat dat een heel klein beetje anders is omdat de 35mm op een DX body eigenlijk met een 53mm objectief op een FX body moet worden vergeleken. Overigens wordt er hierdoor ook wel over de “verlengingsfactor” gesproken. Wat mij betreft eigenlijk net zo’n ongelukkig gekozen term als cropfactor.
NB. In het voorbeeld hieronder is voor de vergelijking gebruik gemaakt van een zoomobjectief op 53mm

Mocht je ondanks alle argumenten en voorbeelden en de lenssimulator (van Nikon zelf!) toch van mening zijn dat er iets niet klopt in het verhaal, stel jezelf dan de vraag of de mensen bij Nikon beter weten hoe hun lenzen werken (en daar de lenssimulator op baseren) of dat jij het beter weet.

Nog wat opmerkingen over het gebruik van een DX lens op een FX body (voor Nikon, nooit doen bij Canon!): vaak zijn de objectieven nog (gedeeltelijk) bruikbaar. De hierboven al vaak genoemde 35mm DX, is bijvoorbeeld op een FX (in FX mode!) nog redelijk bruikbaar bij volledige lensopening. Moet of wil je met een kleinere lensopening werken, dan worden de hoeken snel veel donkerder, tot zwart. Ook een Tokina 11-16mm DX Supergroothoek zoomlens is op 15 en 16mm nog prima te gebruiken als een superwideangle op een FX camera, zonder tekortkomingen. En zo zijn er nog veel meer lenzen waar dat (gedeeltelijk) voor geldt.

Conclusie: de cropfactor is alleen interessant als je om wat voor reden het beeld wilt vergelijken dat je op je DX camera krijg, met het beeld dat je op een fullframe of analoge kleinbeeld camera zou krijgen.