Tijdens de workshops fotografie die ik regelmatig verzorg demonstreer ik vaak verschillende type lenzen. De meest kenmerkende verschillen bespreek ik en aan de hand van voorbeelden of oefeningen laat ik zien wat de verschillen zijn tussen bijvoorbeeld een groothoeklens en een telelens. Ook sta ik stil bij het verschil tussen een zoomlens of een lens met een vast brandpuntsafstand. Maar wanneer kies je nu voor een zoomlens of juist voor een lens met een vast brandpuntsafstand? Zoomlens of prime?

Zoomlens

Er zijn mensen die ten onrechte denken dat een zoomlens een telelens is. Begrijpelijk, omdat “zoomen” voor de meeste mensen betekent dat je een voorwerp nog dichter naar je toehaalt, maar er bestaan ook legio groothoek zoomlenzen, en een groothoek- is bepaald geen telelens. Wat is dan wel een zoomlens? Eigenlijk is dat heel eenvoudig. Een zoomlens is een lens die van brandpuntsafstand en daarmee van beeldhoek kan veranderen. Dat gebeurt doorgaans door aan het objectief te draaien.

Een veel gebruikte zoomlens is bijvoorbeeld een 18-55mm lens die in veel gevallen als kitlens bij een camera wordt verkocht. De brandpuntsafstand (en de beeldhoek) kan bij zo’n lens traploos worden versteld van 18 tot 55 millimeter. Dat zoomen gebeurt optisch en niet digitaal. Dat in tegenstelling tot zoomen met een smartphone. Compactcamera’s bieden vaak de mogelijkheid om naast optisch ook digitaal te kunnen inzoomen. In dit artikel heb ik het uitsluitend over optisch zoomen.

Naast de genoemde kitlens bestaan er talloze andere zoomlenzen. Letterlijk teveel om op te noemen er is één categorie die ik hier wel kort wil bespreken, en dat zijn de zogenaamde superzooms. Die zijn er ook in soorten en maten, zoals de populaire 18-200mm lenzen. Maar er zijn ook 18-270mm, 18-300mm en zelfs 18-400mm objectieven verkrijgbaar. Op de voor- en nadelen kom ik later in dit artikel terug.

Prime

Waar je met een zoomlens de mogelijkheid hebt om de brandpuntsafstand, en daarmee ook de beeldhoek te wijzigen, kan dat met een prime niet. Een prime (lens met vaste brandpuntsafstand) heeft één brandpuntsafstand die niet te wijzigen valt. Dat lijkt in eerste instantie een nadeel, maar dat hoeft niet altijd een nadeel te zijn. Ook hier kom ik verderop in dit artikel terug. Prime lenzen bestaan al veel langer dan zoomlenzen. Zolang fotografie bestaat (een pinhole camera buiten beschouwing gelaten) bestaan er al primes. Pas in de jaren 60 van de 20e eeuw kwamen de eerste bruikbare zoomlenzen op de markt, terwijl primes toen al decennialang gebruikt werden.

Verschillen

Het meest voor de hand liggende verschil is natuurlijk dat je met een zoomlens kan zoomen en met een prime niet. Er wordt wel eens gezegd dat je met een prime moet zoomen door naar voren of naar achteren te bewegen. Maar dat is niet het hele verhaal. Er zijn situaties denkbaar dat je simpelweg niet naar voren of achteren kan. En bovendien verandert de compositie als je zelf van positie moet veranderen. Dat is niet altijd wat je beoogt als fotograaf. Voor portretten gaat deze opmerking grotendeels wel op. Bij een portret moet de focus liggen op het (of de) geportretteerde. De omgeving is daarbij doorgaans van ondergeschikt belang. Aan de andere kant zal je (als je werkt met primes) van objectief moeten wisselen als de beeldhoek niet echt geschikt is voor het maken van een portret.

Een zoomlens biedt dus vooral gebruiksgemak. Met een draai aan de lens verander je de lens van een groothoeklens (18mm) op een portretlens (van 55mm) en soms zelfs in een telelens (van 200 tot soms wel 400mm).

In- of uitzoomen tijdens afdrukken

Iets wat met een prime eenvoudigweg niet kan, is in- of uitzoomen tijdens het maken van een foto. Dat is overigens ook iets dat je niet heel vaak zal doen, maar het kan een aardig effect opleveren. De foto boven dit artikel is daar een voorbeeld van.

Niet kunnen zoomen een nadeel?

Er wordt wel gezegd dat het niet kunnen zoomen eerder een voordeel is dan een nadeel. Het dwingt je als fotograaf om goed (beter) na te denken over je eigen standpunt, de compositie, en het te kiezen objectief. Dat kan je inderdaad als een voordeel worden gezien. Maar ook hier geldt weer dat het heel erg afhankelijk is van het doel waarvoor je een lens gebruikt. Kort gezegd ben ik van mening dat dit alleen een voordeel is als de situatie er zich toe leent “de foto nog eens te maken”. Voor omstandigheden dat je die luxe niet hebt (sportfotografie, en in iets mindere mate ook huwelijksfotografie), is het voor mij toch wel degelijk een nadeel en kies ik liever voor een zoomlens.

lichtsterkte, scherptediepte, bokeh

Dat rechtvaardigt dan ook de vraag of het niet altijd beter is om een (super)zoomlens te gebruiken. En dat brengt me op een aantal voordelen van primelenzen. De gemiddelde prime lens is lichtsterker (ook wel sneller genoemd) dan de gemiddelde zoomlens. Een voor Nikon en Canon veel gebruikte 50mm lens heeft een diafragma van f/1.8 (er zijn ook varianten met een andere maximale lensopening). Dat maakt deze lenzen veel beter geschikt om in omstandigheden te werken waar er minder licht beschikbaar is. Maar ook kan je met deze lenzen een (door fotografen vaak gewaardeerde) beperkte scherptediepte bewerkstelligen. Ook de bokeh van deze lenzen is over het algemeen mooier dan bij een zoomlens uit een vergelijkbare prijsklasse.

scherpte, micro-contrast, kleurweergave

Vaak (niet altijd) zal een foto gemaakt met een primelens scherper zijn. Ook het zogenaamde micro-contrast en de kleurweergave is met een primelens vaak beter. Dat komt doordat het objectief uit (veel) minder geslepen glasonderdelen (elementen genoemd) bestaat dan een zoomlens. Het aantal elementen in een zoomlens kan tot wel 3 à 4 keer hoger liggen dan bij een prime lens. Een primelens heeft een veel eenvoudiger ontwerp dan een zoomlens. Daardoor zijn primelenzen over het algemeen ook een stuk lichter en compacter dan een zoomlens. Hele  lichtsterke prime telelenzen zijn overigens ronduit zwaar maar dat geldt zeker ook voor lichtsterke tele-zoomlenzen.

Een voorbeeld van de prestaties van een al wat oudere (handmatig focus) objectief is deze foto van mijn favoriete model van dit moment: mijn kleindochter Amisha. De foto is volledig onbewerkt, en toch is zelfs hier al goed op te zien dat de kwaliteit van deze lens dik in orde is.

Samenvatting en conclusie

Heel kort samengevat kan je stellen dat een zoomlens het wint op gebruiksgemak. In plaats van 3 (of meer) lenzen, volstaat één zoomlens, die je bovendien niet eens van je camera af hoeft te halen om de beeldhoek (en daarmee de compositie) te veranderen. Ben je tevreden met de resultaten van een zoomlens, laat je er dan ook niet van weerhouden (ook niet door anderen) om een zoomlens te gebruiken.

Ook professionele fotografen gebruiken regelmatig een zoomlens. Het is vooral afhankelijk van het soort fotografie dat je doet. Ook voor een bruiloftsfotograaf is het gebruiksgemak van een (dan vaak wel flink duurdere) zoomlens een enorme pre omdat je ook als bruiloftsfotograaf afhankelijk bent van het moment en niet altijd in de gelegenheid zal zijn van objectief te wisselen. Je zal de eerste kus maar missen, of het traantje dat door de bruid(egom) moet worden weggepinkt.

Voor een landschapsfotograaf of een voor iemand die vooral portretten maakt, is een prime vaak wel een prima keus. Voor beiden zal gelden dat ze meer tijd hebben om hun standpunt te kiezen en/of van objectief kunnen wisselen. Zij zullen dan ook vaak de voorkeur geven aan de hogere kwaliteit die met een prima doorgaans te bereiken valt. Kwaliteit die overigens vaak pas waarneembaar wordt als je met een vergrootglas naar afdrukken op reuzenformaat kijkt.