Van een lezer van de vorige nieuwsbrief ontving ik een vraag over lichtgevoelige lenzen. Van de basisworkshop wist hij zich nog te herinneren dat het met een lichtgevoelige lens (ook wel “lichtsterk”, of “snel” genoemd) makkelijker is om een beperkte scherptediepte te bereiken. De vraag was echter of dat het enige nut was. Het antwoord daarop is: nee. Er is wel degelijk nog een ander belangrijk doel om te overwegen een lichtsterk objectief aan te schaffen. Met een lichtsterk objectief ben je namelijk veel beter in staat om in wat minder makkelijke lichtomstandigheden te fotograferen zonder een flitser te gebruiken, of zonder de ISO-waarde te moeten verhogen waardoor de kans op storende ruis groter wordt. Met een lichtgevoelig objectief maak dus je “cleane” foto’s (zonder al te gek veel ruis) zonder flitser, en dus ook zonder lelijke harde slagschaduw. Vooral voor indoor fotografie (sport, theater, concert, etc.) kan een lichtgevoelig objectief dan ook grote voordelen bieden.

 

De meeste kitlenzen zijn zoomlenzen met een bepaald zoombereik maar ook met een bepaalde maximale lensopening. Die maximale lensopening is dan ook nog eens niet gelijk over het gehele zoombereik. Zo varieert de maximale lensopening bij de al wat oudere Nikon AF NIKKOR 28-85mm 1:3.5-4.5 (zoals de lens voluit heet) van f/3.5 bij een zoomstand van 28 mm tot f/4.5 bij een zoomstand van 85mm. De oplettende lezer ziet dat die waardes ook op de lens vermeld staan (1:3.5-4.5). Deze 1:3.5-4.5 betekent dus niet dat het diafragma in te stellen is van f/3.5 tot f/4.5. De lens kan namelijk maximaal gediafragmeerd worden tot f/22, maar dat het diafragma instelbaar is van f/3.5 tot f/22 (op een zoomstand van 28mm), of van f/4.5 tot f/22 (op een zoomstand van 85mm). Voor zoomstanden tussen de 28mm en 85mm zal de maximale lensopening liggen tussen de f/3.5 en f/4.5. Als je dan ook op het diafragmavoorkeurprogramma fotografeert kan het zijn dat je “verrast” wordt doordat je ineens niet meer op een lager f-getal dan f/4.5 kan fotograferen. Duurdere zoomlenzen hebben over het gehele zoombereik een vaste (en vaak ook grotere) maximale lensopening van bijvoorbeeld f/2.8. Dit soort lenzen zijn helaas behoorlijk kostbaar.  Voor een nieuwe, merkeigen (Canon/Nikon) zoomlens in het standaard zoombereik betaal je al snel meer dan €1500. Nieuwe lichtsterke merkeigen tele zoomlenzen zijn vaak nog duizend(en) euro’s duurder.

 

Een ander verhaal is de lichtsterke prime lens. Een prime lens is een lens met een vaste brandpuntsafstand. Een lens waarmee je niet kan in- of uitzoomen. Om je compositie te veranderen valt er niets aan de lens te draaien. Je kan dit dan ook alleen bereiken door een stap naar voren of naar achteren te doen. “Zoomen met je voeten” dus. Puristen in de fotografie vinden dit een voordeel. Het dwingt je meer om vooraf na te denken over je compositie. “Niet voor luie fotografen”, is een daar veel bij gehoorde opmerking. Persoonlijk vind ik dat wat kort door de bocht en is het gebruik van zoomlenzen in bepaalde situaties veel eenvoudiger, of zelfs (bijna) noodzakelijk. Een lens verwisselen terwijl je tijdens een safari een groep wilde dieren wilt fotograferen is nu eenmaal niet het beste idee, en een stapje dichterbij (of verder weg) kan betekenen dat je de dieren verstoort waardoor ze mogelijk zelfs weer vertrekken. Toch bieden lichtgevoelige prime lenzen voordelen ten opzichte van lichtgevoelige zoomlenzen: in de eerste plaats de prijs. Een nieuw, merkeigen, lichtgevoelig 50mm objectief is bijvoorbeeld al voor een bedrag rond (en soms zelfs onder) de €200 te koop. Ten tweede is dat dan ook nog eens een exemplaar dat nog weer veel lichtgevoeliger is dan de hierboven beschreven lichtgevoelige zoomlenzen. In plaats van de daarbij genoemde f/2.8 als grootste lensopening hebben 50mm lenzen vaak f/1.8 als grootste lensopening. Er zijn ook f/1.4 (of zelfs f/1.2 en f/1.0) exemplaren te koop maar die zijn dan ook direct een stuk prijziger. Met een lichtgevoelige prime lens zal je dus nog minder snel hoeven te flitsen of met een hogere ISO-waarde hoeven te fotograferen. De derde reden is dat een prime lens over het algemeen minder last heeft van vertekening dan een zoomlens (en uiteraard geldt ook hier dat een uitzondering de regel bevestigt). Een vierde reden om een lichtgevoelige prime lens (f/1.8) te overwegen kan zijn dat je een nog beperktere scherptediepte wilt bereiken dan met een zoomlens (f/2.8) mogelijk is.

 

Bij de vraag “welke dan?” zal je je dus eerst moeten richten op de vraag of je een zoomobjectief of een prime lens wilt aanschaffen. Maar laten we (mede gelet op de aanschafprijs) er van uit gaan dat je interesse dan vooral gericht zal zijn op een prime lens, dan is de vervolgvraag: welke brandpuntsafstand? Gelukkig beschik ik zelf over een drietal prime lenzen met een vaste maximale lensopening van f/1.8 zodat ik daar een en ander over kan vertellen. Daarbij ga ik uit van het gebruik op een APS-C, of DX-camera (cropsensor, geen fullframe).

35mm f/1.8. Deze lens zou mijn eerste keus zijn. Het is doorgaans niet de goedkoopste van de drie, maar het heeft wel een voor de meeste gevallen bruikbaarste beeldhoek. Voormalig deelnemers van mijn basisworkshop weten wellicht nog dat de scherptediepte afneemt bij een langere brandpuntsafstand. Dat betekent dan ook dat het scherptedieptebereik van de 35mm f/1.8 een stuk groter (en daarmee voor indoor fotografie doorgaans ook bruikbaarder) zal zijn dan bij een 50mm f/1.8 of een 85mm f/1.8. Wil je zien hoe de beeldhoek er uit ziet? Zet dan je zoomlens op 35mm, en kijk gewoon door de zoeker (of maak een foto op die stand). Lightroom gebruikers kunnen overigens in Lightroom heel makkelijk terug vinden welke brandpuntsafstand ze het meest gebruiken.

50mm f/1.8. Bij veel merken is de 50mm lens één van de goedkoopste. Dat is ook niet zo verwonderlijk als je bedenkt dat fabrikanten deze lenzen al wel zo’n 80 jaar maken. Uiteraard zijn de modellen in de loop der tijd flink veranderd maar in essentie doen ze toch nog aardig hetzelfde. De beeldhoek van een 50mm lens is al wat smaller, wat hem voor algemene indoor fotografie al iets minder aantrekkelijk maakt. Voor het fotograferen van kinderen en huisdieren, is het daarentegen weer een perfecte lens. Ook portretten zijn met een dergelijke lens redelijk goed te maken. Je staat wel dichter bij je model dan bij een 85mm objectief (kan intimiderend overkomen) maar de vertekening die een grotere beeldhoek (kortere brandpuntsafstand) nu eenmaal heeft is minder dan bij de eerdergenoemde 35mm lens. En ook hier geldt weer dat je ook met een standaard kitlens goed kan zien hoe de beeldhoek zal zijn door je objectief gewoon op 50mm in te stellen.

85mm f/1.8. Deze lens is de duurste uit de serie. Nog steeds 1/3 tot 1/4 van de prijs van een lichtsterke zoomlens, maar ook veel lichtsterker dan zo’n zoomlens. Een 85mm lens op een cropsensor camera geeft een beeldhoek die vergelijkbaar is met ongeveer een 135mm lens op een fullframe body. En een 135mm lens werd in het analoge tijdperk al regelmatig als de portretlens bij uitstek betiteld. Nu lopen de meningen daar wel wat over uiteen, maar als portretfotografie jouw ding is, is van deze drie lenzen de 85mm dé lens. De beeldhoek is uiteraard weer beperkter dan bij de 50mm lens, maar voor portretten is dat doorgaans geen issue, terwijl je iets minder dicht op je model hoeft te staan om een goede portretfoto te maken. De vertekening is het minst en dat is voor een portretfoto van groot belang. Om deze beeldhoek na te bootsen zal je over een zoomlens moeten beschikken waar 85mm in het bereik valt. Bij de meeste kitlenzen is dat niet het geval. Al dit moois heeft wel een keerzijde. Bij gebruik van een 85mm op f/1.8 op een cropsensor camera zoals de Nikon D90 is bij een afstand tot het voorwerp (je model) van 2 meter het scherptedieptebereik slechts 4 centimeter! Dat betekent dat je er absoluut zeker van moet zijn dat je op het juiste punt scherp hebt gesteld. Bij een model zijn dat vaak de ogen (of als het hoofd iets schuin gehouden wordt) het dichtstbijzijnde oog. Overigens is het zo dat de delen die “out-of-focus” zijn, minder scherp worden naarmate de afstand van het scherpstelpunt toeneemt. Met andere woorden: de scherpte houdt niet abrupt op, maar verloopt geleidelijk van scherp (op het scherpstelvlak) naar minder scherp. Op http://www.dofmaster.com/dofjs.html is een online tool te vinden om het scherptedieptebereik van jouw camera te bepalen bij verschillende brandpuntsafstanden, f-stops (diafragma) en afstand tot het voorwerp.

 

Een speciale vermelding hier, is gereserveerd voor macro lenzen. Macro lenzen zijn leverbaar als prime lens (50mm, 60mm, 90mm, 100mm, 150mm, 200mm) of als zoomlens. De laatste zijn erg kostbaar. De primes zijn helaas ook niet echt goedkoop. Als je een lichtgevoelige macrolens koopt (met bijvoorbeeld een maximale lensopening van f/2.8), dan zijn die ook uitstekend als “gewone” lens te gebruiken, met alle voordelen van een snelle lens, en daarbij nog eens de mogelijkheid om op zeer korte afstand van je voorwerp (macro) te fotograferen.

 

Maar hoeveel licht heb ik dan meer tot mijn beschikking? Laten we een vergelijking maken van een kitlens op 50mm die dan veelal een grootst mogelijke lensopening heeft van f/5.6 en een zeer betaalbare 50mm f/1.8.  Op f/1.8 laat de laatstgenoemde maar liefst 3 1/3 stops meer licht door. Iedere stop verdubbelt (of halveert, als je de andere kant op rekent) de hoeveelheid licht. De eerste stop, verdubbelt de hoeveelheid licht, de tweede stop verdubbelt dat nog een keer en de derde stop doet dat ook nog eens een keer, En ook de laatste 1/3 stop voegt nog eens extra licht toe aan de lichtopbrengst. Dit betekent dan ook dat er bij f/1.8 uiteindelijk 10 keer zoveel licht op de sensor valt dan bij f/5.6. Tien keer zoveel!  Als de kitlens op f/5.6 daar bijvoorbeeld 1/5 seconde voor open had moeten staan (wat een grote kans op een bewogen foto oplevert), kan de 50mm op f/1.8 bij dezelfde ISO-waarde een sluitertijd van 1/50 seconde gebruiken. De sluitertijd kan dus tot 1/10 van de oorspronkelijke waarde worden teruggebracht! En dat is nou net één van de redenen om een lichtsterke prime lens te willen gebruiken.

 

Al met al was deze “korte tip” niet zo heel erg kort maar er valt ook zo veel over te vertellen of te demonstreren. Heb je vragen over dit (of een ander) onderwerp, bel, of mail me dan. Op mijn site zijn overigens een aantal blogartikelen over lichtgevoelige prime lenzen (Nikon) terug te lezen.